صبر؛ راه نجات از مصائب

مطابق روايتي كه اميرالمومنين علي (علیه السلام) از رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرموده، صبر بر سه قسم است: “صبر در مصيبت، صبر بر طاعت و صبر در معصيت”.(1) قرآن كريم در آيات فراواني از صبر بر مصيبت سخن به ميان آورده و صابران در مصائب را از متواضعان و تسليمشوندگان در برابر حق، معرفي كرده است”(حج/34 و 35) همچنين بي صبران و كم طاقتان در رويارويي با مصيبت ها را از كساني مي داند كه اسلام و ايمانشان زباني است، نه قلبي؛ بندگي شان سطحي است و عمق ندارد. اين گروه به تعبير قرآن، گرفتار خسران دنيا و آخرت مي شوند: “از ميان مردم كسي است كه خدا را تنها به زبان مي پرستد، همين كه خيري به او برسد، اطمينان خاطر پيدا مي كند، اما اگر مصيبتي به او برسد، دگرگون مي شود، چنين كسي در دنيا و آخرت زيانكار است”(حج/11.) در منطق قرآن كريم، راه نجات از مصائب و سختيها، صبر و پايداري است نه بي قراري، چنانكه مي فرمايد: “ما به طور حتم همگي شما را با خوف و يا گرسنگي و يا نقص اموال و جانها و بهره ها، مي آزماييم و تو اي پيامبر صابران را بشارت ده. يعني آنهايي را كه وقتي مصيبتي به ايشان مي رسد مي گويند ما از خدائيم و به سوي او باز خواهيم گشت. اينان مشمول درود و رحمتي از پروردگارشان هستند و اينان هدايتيافتگانند”(بقره/157-155.) در روايت آمده است: “هر كس براي رويارويي با سختي ها و بلاهاي روزگار، صبر را آماده نكند، درمي ماند”(2.)
مردم در برخورد با مشكلات و مصيبت ها، به چند گروه تقسيم مي شوند:
1- برخي از مردم آنچنان بي تاب و كم تحمل هستند كه با بروز مشكل و رخداد حوادث و مصائب، زبان به شكوه و شكايت گشوده، نسبت به قضا و قدر الهي معترض هستند. قرآن كريم درباره اين افراد مي فرمايد: “ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا؛ انسان مخلوقي سخت حريص و بي صبر است، و چون شر و زياني به او رسد، جزع و بي قراري مي كند”(معارج/20.) همچنين در وصف اين افراد مي فرمايد: “هر گاه آدمي به رنج و زياني درافتد، همان لحظه به هر حالت كه باشد از نشسته و خفته و ايستاده، فوري ما را به دعا مي خواند، آن گاه كه رنج و زيانش برطرف شود، باز به حال غفلت و غرورچنان باز مي گردد كه گويا هيچ ما را براي رفع ضرر و رنج خود نخوانده است”(يونس/12.)
2 - گروهي از مردم نيز هنگام مواجه شدن با بلاو مصيبت، راه صبر و شكيبايي در پيش مي گيرند و نزد اين و آن شكايت نمي برند. خداوند متعال به پيامبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) امر مي فرمايد كه در برابر منكران قيامت و لجاجت آنها، صبر جميل پيش گيرد: “واصبر صبرا جميلا”(معارج/5.) علامه طباطبايي در مورد “صبر جميل” مي فرمايد: صبر جميل صبري است خالص، كه در آن شائبه اي از بي تابي و شكايت نباشد. امام باقر (علیه السلام) در پاسخ به سوال جابر در خصوص معناي “صبر جميل” فرمودند: منظور صبري است كه در آن شكايت به مردم نشود”(3.)
3- عده اي نيز افزون بر صبر و پايداري در برابر سختي ها و رضايت نسبت به قضا و قدر الهي، حمد و سپاس خدا را به جاي مي آورند. امام صادق (علیه السلام) درباره سيره و رفتار رسول اكرم (ص)، در برخورد با مشكلات و مصائب، مي فرمايد: “سيره رسول خدا اين بود كه هر گاه امري شادمانش مي ساخت، مي فرمود: خدا را شكر بر اين نعمت و چون اتفاقي مي افتاد كه اندوهگينش مي نمود، مي فرمود: خدا را شكر در هر حال، چه در حال شادي و چه در حال اندوه”(4.) در روايتي آمده است: روزي جبرئيل به خدمت رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه داشت: يا رسول الله، خداي متعال مرا با هديه اي نزد تو فرستاده است. پيامبر پرسيد: آن هديه چيست؟ جبرئيل عرض كرد: صبر و بردباري. پيامبر پرسيد: اي جبرئيل، معناي صبر و شكيبايي چيست؟ جبرئيل فرمود: صبر، بردباري و تحمل است خواه در مشكلات و يا در حالت آسايش و آسودگي ها؛ خواه به هنگام فقر و يا در حال بي نيازي؛ خواه به وقت بلاو مصيبت يا در خوشي ها و عافيت ها؛ و نيز صبر آن است كه شكايت خالق خويش را نزد مخلوق نگويد و از حوادث سخت، شكوه سر نكند”(5)
“اسالك اللهم اكثر الحمد عند الرخاء و اجمل الصبر عند المصيبه؛ خدايا بيشترين حمد و سپاس را در راحتي مي طلبم و نيكوترين شكيبايي را هنگام مصيبت”(صحيفه سجاديه)

پي نوشت :

1- اصول كافي، ج3، ص145
2- همان، ص148
3- همان، ص 148
4- همان، ص 153
5- نشان از بي نشانها، ج1، ص 256

منبع:رسالت
/س